Ruimte voor Ede
In het bestuursakkoord staat Ruimte voor Ede centraal. Ruimte voor inwoners om prettig te wonen, werken en leven. Ruimte voor (inter)nationale profilering op het gebied van Food met het landelijk gebied als proeftuin. En ruimte voor duurzaamheid en natuur.

Als het gaat om prettig wonen, werken en leven werken we in 2020 aan verschillende concrete zaken. Dit alles op basis van een stevig fundament van voldoende werkgelegenheid, relatief lage woonlasten, leefbare wijken en vitale dorpen. We werken aan de leefomgeving, bijvoorbeeld door meer groen toe te voegen in de stad. Met onze partners werken we de ambities van ons lokaal sportakkoord verder uit. Op cultuurgebied geven we onder meer in 2020 uitvoering aan de proeftuin Portal Ede-Wageningen. We voeren het Fietsplan verder uit in 2020. We werken verder aan de aanleg van veilige doorfietsroutes naar Veenendaal en Wageningen. De aanbesteding van het nieuwe station Ede-Wageningen vindt plaats in het eerste kwartaal van 2020.
Het realiseren van de geprogrammeerde woningbouwopgave heeft onze grootste aandacht gelet op de druk op de woningmarkt en de stikstofproblematiek. In 2020 vieren we dat er 20.000 woning-equivalenten zijn aangesloten op het duurzame warmtenet. Op het gebied van veiligheid investeren we vooral in veiligheid in de wijken, veiliger uitgaan en het tegengaan van ondermijning. We investeren in wijkgericht werken en de sociale basis om zo dicht mogelijk aan te sluiten op de leefwereld van bewoners. We werken intensief aan de transformatie in het sociaal domein met oog voor onze kwetsbare inwoners.

Als het gaat om de Ruimte voor (inter)nationale profilering op food, het landelijk gebied als proeftuin en duurzaamheid en natuur ligt de nadruk in 2020 onder meer op het opstarten van de uitvoering van de Regiodeal Foodvalley. Met onze samenwerkingspartners werken we aan de transitie in de landbouw, aan voeding en gezondheid in de regio en aan het World Food Centre als onderdeel van het kennis- en innovatiesysteem. We bereiden de warmtetransitie voor en blijven inzetten op energiebesparing en duurzame energieopwekking. Eind 2020 heeft 90% van ons maatschappelijk vastgoed energielabel A. De programma’s biodiversiteit en klimaatadaptatie komen op stoom in de uitvoering.

Naast de ambities ‘buiten’ werken we ook aan de ontwikkeling van de organisatie. Ons voornemen om alle ambities te realiseren met een duurzaam financieel perspectief is een grote opgave. We halen onder meer goede resultaten op het terugdringen van de inhuur en geven verder vorm aan de ombuigingen die zijn vastgesteld bij de perspectiefnota in het kader van Oud voor Nieuw.

Invloed financieel beleid Rijk op gemeentefinanciën
Ongeveer 50% van de inkomsten van de gemeente Ede is afkomstig uit het gemeentefonds. Een fonds dat door de Rijksoverheid gevuld wordt en via een verdeelmodel aan de gemeenten in Nederland wordt uitgekeerd. Het fonds veert mee met de uitgaven van het Rijk via ‘trap op trap af’. Gaat het goed met de economie en geeft het Rijk meer uit, dan ontvangen ook de gemeenten meer geld. Gaat het economisch slechter, moet het Rijk bezuinigen, dan krijgen ook gemeenten minder. Op het eerste gezicht een eerlijk model. Maar op dit moment ervaren gemeenten in Nederland de bizarre afspraken die ook in dit model zitten. Terwijl het ons land economisch voor de wind gaat, houdt het Rijk miljarden over. Vertraging is opgetreden in investeringen in defensiemateriaal en infrastructurele werken. Als gevolg hiervan worden gemeenten hard gekort in het gemeentefonds.

Hiermee komen gemeenten in een vreemde werkelijkheid terecht. Het Rijk houdt miljarden over en is zelfs voornemens een fonds in te stellen ter bekostiging van allerlei projecten. Colleges van B&W van gemeenten staan voor de keuze om bibliotheken en zwembaden te sluiten, de OZB te verhogen en de dienstverlening aan hun inwoners te verschralen. Ede en de meeste andere gemeenten hebben eensgezind hun ongenoegen over het financieel Rijksbeleid laten horen in VNG en G40 verband. Er moeten structurele middelen worden toegevoegd aan begrotingen van lokale overheden.

Het is tegen deze achtergrond dat de Programmabegroting 2020-2023 aan u wordt gepresenteerd. Ook in Ede moeten we moeite doen om onze financiën in evenwicht te houden en de inkomsten en uitgaven te balanceren. In deze programmabegroting leest u dat dat ons lukt zonder ingrijpende maatregelen als sluiten van voorzieningen of verhogen van de OZB belasting. Maar moeilijke keuzes waren er wel zoals verwoord in de Perspectiefnota 2020-2023.

Afgezien van de effecten van het ‘trap op trap af’ model, zijn wij afgelopen geconfronteerd met diverse grepen uit de gemeentekas door de Rijksoverheid. Een eerder kabinet wilde dat gemeenten zouden fuseren tot gemeenten met minimaal 100.000 inwoners. Die plannen sneuvelden, maar de efficiency korting die met die herindeling gepaard ging, werd niet geschrapt. En daarmee wordt het gemeentefonds gekort, oplopend naar € 1 miljard in 2025 e.v. Voor Ede betekent dit een korting van ruim € 5 miljoen. Een andere in het oog springende korting is de overheveling van € 256 miljoen naar onderwijs, zonder dat dit gepaard ging met het afstoten van gemeentelijke taken.

Maatregelenpakket Perspectiefnota 2020-2023
Gelet op de grote tekorten in het sociaal domein vergde het proces om te komen tot een duurzaam financieel perspectief creativiteit, doorzettingsvermogen, moeilijke keuzes en daadkracht van college en gemeenteraad.

Het maatregelenpakket dat we in de perspectiefnota aan de gemeenteraad hebben voorgesteld is op zorgvuldige en afgewogen wijze tot stand zijn gekomen en bestaat uit:
 maatregelen die de transformatie in het sociaal domein helpen realiseren;

• oud-voor-nieuw voorstellen met een beperkte impact op de samenleving;
• structurele borging in onze begroting van de grote opgaven voor de toekomst, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid, die nu op incidentele basis worden gefinancierd uit het Investeringsfonds Impuls Ede;
• het oplossen van enkele knelpunten in onze begroting;
• het beperkt ruimte creëren voor ambities die de economische vitaliteit, de leefbaarheid en het basisvoorzieningenniveau in de gemeente Ede in de toekomst versterken. Een deel van deze ambities was bij de eerste programmabegroting onder de streep beland.

In de perspectiefnota is aangegeven hoe het Investeringsfonds, dat na 2021 niet meer financieel gevoed wordt, afgebouwd wordt en/of structureel geborgd wordt in de reguliere begroting. In juli 2019 is de Regio Deal Foodvalley gesloten. De financiële inzet vanuit de gemeente is opgenomen in het Investeringsfonds. De komende periode gaat de aandacht uit naar het opzetten van de uitvoeringsorganisatie en de start van de programma's met alle samenwerkingspartners.

Het realiseren van bovenstaande maatregelen vergt grote aandacht en inzet van de gemeente maar ook van maatschappelijke partners en andere samenwerkingspartners. Met als doel de impact op (kwetsbare) inwoners zo beperkt mogelijk te houden.

Op dit moment onderzoeken we welke gevolgen het wegvallen van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) heeft voor de (ruimtelijke) ontwikkeling van Ede. Ongetwijfeld is de impact op partners en gemeente groot. Het is te vroeg om te beoordelen welk effect dit heeft op de begroting van de gemeente Ede. We werken er hard aan om alle informatie in kaart te brengen en met andere overheden strategie te bepalen, risico's in kaart te brengen en goed afgewogen besluiten te nemen over de projecten die worden geraakt door het besluit over de PAS.

Meerjarenperspectief
Ten opzichte van de perspectiefnota is het financiële beeld niet veranderd. Dankzij alle maatregelen presenteren wij een sluitende begroting 2020. Wij spreken daarbij onze verwachting uit dat de gesprekken met het Rijk over tekortschietende compensatie Jeugdzorg leiden tot het structureel maken van de tijdelijke middelen, waarbij recht gedaan wordt aan hoogte en omvang van de kosten. Wij verwachten hierover in de loop van volgend jaar meer duidelijkheid te verkrijgen.
Vanuit zowel G40 als de Tweede Kamer is aangedrongen op een nader onderzoek naar de wijze waarop meer stabiliteit in de ontwikkeling van het accres kan worden verkregen. Het kabinet heeft dit toegezegd.

De algemene reserve blijft in het meerjarenperspectief boven de bodem van € 10 miljoen.

Het risicoprofiel van de gemeente is ten opzichte van de Programmarekening 2018 achteruit gegaan. De ratio weerstandsvermogen is nog voldoende. Twee in het oog springende risico's zijn de mogelijke consequenties van het PAS en de realisatie van het maatregelenpakket Sociaal Domein.

Methode Duisenberg
Twee onderdelen in deze programmabegroting zien er anders uit dan u van ons gewend bent. Bij de behandeling van de Programmabegroting 2019-2022 is afgesproken dat de aanbevelingen die kwamen uit de pilot methode Duisenberg zouden worden gebruikt om de programmabegroting aan te passen. We zijn begonnen met de programma’s Veiligheid en Ruimtelijke Ontwikkeling.